یزدفردا "نسیم آرام:هفته نامه آیینه یزد:رمضان، تنها ماهی است كه پروردگار جهانیان از آن در قرآن نام برده است چرا كه در این ماه «قرآن برای راهنمایی مردم، و نشانه‏های هدایت، و فرق میان حق و باطل»1،(سوره بقره آیه 185) نازل شده است. به فرموده پیامبر اكرم(ص) «رمضان را به این دلیل رمضان نامیده‌اند كه گناهان را می‌سوزاند. »2 و از نظر مولی الموحدین علی (ع) «روزه ماه رمضان، سپری در برابر عذاب الهی است.»(خطبه 110) و «بسا روزه داری كه بهره‌ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه داری خود ندارد، و بسا شب زنده داری كه از شب زنده داری چیزی جز رنج و بی خوابی به دست نیاورد. خوشا خواب زیركان و افطارشان.» (حكمت 145)
با آرزوی اینكه در این ماه پر بركت و شب‌های ارزشمند قدر، با بهره برداری از فضائل دین و مكتب مقدس اسلام و اندیشه‌های والای پیامبر اكرم، ائمه و بزرگان دین بویژه حضرت علی (ع)، در تعالی روح و ایمان و ارتقای رفتار و گفتار تمام بندگان نیك درگاهش، گام‌های موثر و ارزشمندی برداشته شود، در این نوشتار، مطالبی پیرامون عدالت در جامعه اسلامی از منظرحضرت علی (ع) مطرح می‌گردد، با این امید كه مورد توجه خوانندگان گرانقدر هفته نامه "آیینه یزد" قرار گیرد.
بی گمان، نهج البلاغه 3 یكی از كتاب‌های اعجاب انگیز و بسیار ارزشمند در بین كتب مذهبی به شمار می‌آید ؛ كتابی كه مجموعه‌ای از سخنان و نامه‌ها و حكمت‌ها و جملات قصار حضرت علی (ع) شامل می‌شود كه هیچ اندیشمند و محقق و متعلمی از آموختن فواید و ارزش‌های آن نمی‌تواند خود را بی نیاز بداند. علی (ع) در تمام سخنان و نوشته‌های خود علاوه بر زهد و تقوی و فضایل اخلاقی و معنوی، آنچه را كه در زمان حكومت و خلافت خود در جامعه اسلامی لازم می‌دانسته، عنوان نموده است و این مطالب شامل تمامی اقشار جامعه از حاكم و كارگزاران حكومت تا رعیت و مردم كم درآمد و ضعیف جامعه می‌شود. آنچه بیش از هر چیز پس از توجه به فرامین الهی و پیامبر اكرم (ص)، مدّ نظر ایشان بوده است، مسأله عدل و جایگاه آن در جامعه اسلامی و ایجاد و رعایت آن در تمامی امور سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و.. . در جامعه اسلامی است.
از دیدگاه علی (ع) «مردم به زمامداری نیك یا بد، نیازمندند، تا مومنان در سایه حكومت، به كار خود مشغول و كافران هم بهره مند شوند، و مردم در استقرار حكومت، زندگی كنند ،»(خطبه40)

خوش ندارم در خاطر شما بگذرد كه من ستایش را دوست دارم
امام علی(ع) خود را از دیگران به خلافت برای جلوگیری از ظلم، سزاوارتر می‌داند و می‌فرماید: «سوگند به خدا !به آنچه انجام داده اید گردن می‌نهم ،تا هنگامی كه اوضاع مسلمین روبه راه باشد، و از هم نپاشد، و جز من به دیگری ستم نشود. »(خطبه74) علی (ع) از مردم می‌خواهد كه بهترین شیوه رفتاری را در برخورد با او به عنوان ولی امر مسلمین به كار گیرند و او را دچار خود بزرگ بینی و غرور نكنند: «خوش ندارم در خاطر شما بگذرد كه من ستایش را دوست دارم، و خواهان شنیدن آن می‌باشم. پس با من چنان كه با پادشاهان سركش سخن می‌گویند، حرف نزنید، و چنان كه از آدم‌های خشمگین كناره می‌گیرند، دوری نجویید و با ظاهرسازی با من رفتار نكنید. » (خطبه216) علی تنها راه نجات مسلمین و جامعه اسلامی را وحدت می‌داند و در این باره می‌گوید:« ای مردم!امواج فتنه‌ها را با كشتی‌های نجات درهم بشكنید، و از راه اختلاف و پراكندگی بپرهیزید، و تاج‌های فخر و برتری جویی را بر زمین نهید. رستگار شد آن كس كه با یاران به پاخاست. »(خطبه5) علی زمامداری را كه بین رهبر و سایر آحاد جامعه اتحاد وجود نداشته باشد، « چون آبی بد مزه و لقمه‌ای گلوگیر» می‌داند. (خطبه5) از منظر علی (ع) در صورتی كه وحدت و یكپارچگی ملتی دچار خلل گردد، تبعات سختی را در آن جامعه به همراه خواهد داشت :« نشانه‌های ستم آشكار، و نیرنگ بازی در دین فراوان می‌گردد، و راه گسترده سنت پیامبر متروك، هواپرستی فراوان، احكام دین تعطیل، و بیماری‌های دل فراوان شود. پس در آن زمان نیكان خوار، و بدان قدرتمند می‌شوند. »(خطبه216)

گمان مبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید
آنچه بیش از هر چیز در سخنان علی (ع) به چشم می‌خورد، عدالت و نقش اساسی آن در ایجاد وحدت و یكپارچگی در جامعه اسلامی است و این مهم اتفاق نمی‌افتد مگر اینكه حقوق مردم از سوی رهبر و كارگزاران حكومت رعایت گردد و مردم نیز به حقوق متقابل حاكم و حكومت رسیدگی كنند و خود را از رعایت حقوق آنان بی نیاز ندانند. از دیدگاه علی (ع) عدالت، هر چیزی را در جای خود می‌نهد و عدالت، تدبیر عمومی مردم است. (حكمت 437 )و از این نظر بسیار ارزشمند است. عدالت از نظر علی (ع) تا آن حد اهمیت دارد كه خود از مردم می‌خواهد كه در برقراری عدل اجتماعی به او گوشزد كنند و از او بخواهند و فقط به حاكمیت امام خود بسنده نكنند:« گمان مبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، پس، از گفتن حق، یا مشورت در عدالت خوداری نكنید، زیرا خود را برتر از آن كه اشتباه كنم و از آن ایمن باشم نمی‌دانم، مگر آن كه خداوند مرا حفظ فرماید. »(خطبه216)

مالیات و بیت المال را به گونه‌ای وارسی كن كه صلاح مالیات دهندگان باشد
امام علی (ع) در خصوص ظلم به مردم و عدم رعایت عدالت از سوی خود در جامعه می‌فرماید:« سوگند به خدا ! اگر تمام شب را بر روی خارهای سعدان به سر برم، و یا با غل و زنجیر به این سو یا آن سو كشیده شوم، خوش تر دارم تا خدا و پیامبرش را در روز قیامت، در حالی ملاقات كنم كه به بعضی از بندگان ستم كرده، و چیزی از اموال عمومی را غصب كرده باشم. »(خطبه224)
رعایت انصاف و اعتدال در سیاست‌های اقتصادی و عدالت اقتصادی جامعه تا آن اندازه اهمیت دارد كه علی (ع) می‌فرماید:«به خدا سوگند !بیت المال تاراج شده را هر كجا بیابم به صاحبان اصلی آن باز می‌گردانم، زیرا در عدالت گشایش برای عموم است. »(خطبه15) و در خصوص سوء استفاده از جایگاه رهبری نسبت به مردم و تعدی به آنان می‌گوید:«آیا به من دستور می‌دهید برای پیروزی خود از جور و ستم درباره امت اسلامی كه بر آنها ولایت دارم، استفاده كنم ؟به خدا سوگند !تا عمر دارم، و شب و روز برقرار است، و ستارگان از پی هم طلوع و غروب می‌كنند، هرگز چنین كاری نخواهم كرد!» (خطبه126) علی (ع) در زمینه اقتصاد و تجارت در جامعه اسلامی نیز عدل را به كار می‌گیرد و به فرماندار مصر می‌نویسد :« باید خرید و فروش در جامعه اسلامی، به سادگی و با موازین عدالت انجام گیرد. »(نامه 53) و درباره تعیین مالیات و رسیدگی به آن می‌فرماید:«مالیات و بیت المال را به گونه‌ای وارسی كن كه صلاح مالیات دهندگان باشد، زیرا بهبودی مالیات و مالیات دهندگان، عامل اصلاح امور دیگر اقشار جامعه می‌باشد. »(نامه 53) و «هیچ وسیله‌ای را برای جلب اعتماد رعیت به والی، بهتر از نیكوكاری به مردم، و تخفیف مالیات، و عدم اجبار مردم به كاری كه دوست ندارند، نمی‌داند. »(نامه 53)

از میان مردم برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب كن
علی (ع) با توجه به اینكه آزادی انسان‌ها را در بیان و شیوه زندگی شان حق مسلم آنان می‌داند، می‌فرماید:« برده دیگری مباش، كه خدا تو را آزاد آفرید، (نامه31) ایشان در رابطه با موضوع آزادی بیان اقشار ضعیف جامعه در نامه خود به مالك اشتر می‌فرمایند:« و سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور كن تا سخنگوی آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو باشد. »(نامه 53 )
علی بر مسأله تعیین قضات درستكار و آگاه و فاضل به امر قضاوت و رعایت حق و عدالت در صدور احكام قضاوت تاكید می‌كند و می‌فرماید:« از میان مردم برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب كن كه در كشف امور از همه شكیباتر، و پس از آشكار شدن حقیقت، در فصل خصومت از همه برّنده تر باشد، كسی كه ستایش فراوان او را فریب ندهد، و چرب زبانی او را منحرف نسازد و چنین كسانی اندكند. »(نامه53) و مدعیان دروغین قضاوت را چنین توصیف می‌كند: « عنكبوتی را می‌ماند كه در شبهات و بافته‌های تار خود چسبیده، نمی‌داند كه درست حكم كرده یا بر خطاست ؟ به خدا سوگند! نه راه صدور حكم مشكلات را می‌داند، و نه برای منصب قضاوت اهلیت دارد ! خون بی گناهان از حكم ظالمانه او در جوشش و فریاد میراث بر باد رفتگان بلند است. »(خطبه17)
به امید آنكه شاهد گسترش روزافزون عدل و حقیقت و رعایت و احترام به حقوق آحاد جامعه در تمامی بخش‌های جامعه اسلامی باشیم و با استعانت از یكتای بی همتا كه همه ما را در این راه دشوار اما ثمربخش و ارزشمند یاری دهد.

پی‌نوشت‌ها:
1- قرآن مجید.
2- الفردوس: 2/60/2339، كنز العمّال: 8/466/23688 نقلاً عن محمّد بن منصور السمعانی وابن مندة فی أمالیهما، الدرّ المنثور:1/ 444 نقلاً عن ابن مردویه و كلّها عن أنس.
3- امام علی ع:نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی (ره) ،قم، انتشارات نبوغ، 1388.
یزدفردا
  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا